Waldo: Bardd y Lleiafrif Aneirif
Yn ei darlith ‘ Y Lleiafrif Aneirif’ yn Aberystwyth ddydd Gwener Medi 27 tynnodd Menna Elfyn sylw at y modd y mae Waldo yn holi cynifer o gwestiynau yn ei gerddi heb gynnig ateb. Mynnodd mai gofyn cwestiynau a wna beirdd wrth ysgrifennu, neu ‘pam’ ysgrifennu yn y lle cyntaf. Mae’r cwestiynu penagored yn rhoi cyfle i’r darllenydd gynnig ei atebion ei hun a gall y rheiny fod yn amrywiol. Yr eithriad i hynny o blith cerddi Waldo yw ‘Pa Beth yw Dyn?’ Ac mae yna gwestiynau hefyd nad oes ateb iddyn nhw.
Cyfeiriodd at lyfr Jacqueline Rose ‘Why War?’ gan ddweud ei fod yn gwestiwn cwbl amhosib ei ateb. Awgrymodd Menna tybed ai drwy adrodd cerddi fel ‘Y Tangnefeddwyr’ drosodd a throsodd y daw rhan o’r ateb – “cerdd sydd yn nodded gyda’i safiad ynghylch bwrw tystiolaeth”. Mae’r profiad personol sy’n cael ei fynegi yn estyn at y torfol, yn rhoi cyfle i eraill ddirnad beth yw’r dewis amgen i ryfel.
Soniodd Menna am ei chysylltiad uniongyrchol â Waldo’r dyn. Pan oedd yn naw mlwydd oed cofiai am ei chwaer hŷn yn dweud wrth y bwrdd swper y byddai’n mynd i weld Waldo yn gadael carchar Abertawe bore trannoeth. Esboniwyd iddi mai bardd oedd Waldo. Ond ni fedrai gysoni’r syniad o fardd mewn carchar yng nghanol dynion ‘drwg’.
Rhan o’r gynulleidfa yn y Ddarlith
Soniodd ymhellach amdani yn ddiweddar yn cydio yn un o’r copïau o ‘Dail Pren’ sydd yn ei meddiant a chanfod bod cyfieithiad ynddo o’r gerdd ‘Geneth Ifanc’ o waith ei thad. Ni wyddai pam roedd ei thad wedi’i chyfieithu oni bai fod gan hynny gysylltiad â salwch ei chwaer a fu’n orweddiog am flwyddyn. Dywedodd y byddai’r cyfieithiad hwnnw yn ogystal â chyfieithiad ei brawd o’r gerdd ‘O Bridd’, y daeth ar ei draws yr un mor annisgwyl, i’w weld yn y gyfrol ‘In Two Fields: Poems by Waldo Williams in English translation’ gaiff ei gyhoeddi’r flwyddyn nesaf.
Esboniodd bod Waldo fel Juan Ramón Jiménez yn fardd sy’n cynrychioli’r ‘lleiafrif aneirif’ neu’r ‘bychan aneirif’ am fod y bardd Sbaenaidd, a’r enillydd Gwobr Nobel am Lenyddiaeth, hefyd wedi cyflwyno ei gerddi i’r ‘immense minority’. Cyfeiriodd hefyd at allu Waldo i ‘ymabsenoli’ (gan ddefnyddio gair o eiriadur Bodfan) drwy gau ei hun oddi wrth bawb a phopeth i fyfyrio fel y gwnâi yn yr ystafell honno roedd yn ei rhentu gyda’r nos ym mhentref Thickthorn pan oedd yn byw yn ardal Lyneham.
Yr hyn a ddangosodd sylwadau Menna am ddyletswydd bardd i holi cwestiynau oedd ei bod hi ei hun fel bardd ar yr un gwastad â Waldo. Meddylier am ei cherdd ‘Holiadur y Môr’ sy’n llawer mwy na disgrifiad o fôr a thraeth. Mae’n holi cwestiynau tragwyddol. Beth yw cenedl? Beth yw byw? A beth yw lle’r Goruchaf yn hyn i gyd gan gofio mai benywaidd yw’r Goruchaf yng ngolwg Menna.
Yr un modd mae cerdd Waldo ‘Mewn Dau Gae’ yn llawer mwy na dim ond disgrifiad o ddau gae. ‘O ba le’r ymroliai’r môr goleuni . . .” mae’n holi. A’r modd y mae’r gerdd ‘Holiadur y Môr’ yn cwpla wedyn: ‘Wrth ymyl y don pwy yw corn carw’r môr i gynnig danteithion gleision?’ Waldoaidd.
Y gyfrol clawr caled ysblennydd
Yn dilyn y Ddarlith lansiwyd llyfr clawr caled yn cynnwys yr holl ddarlithoedd sydd wedi’u traddodi hyd yma. Ei bris yw £30 a gellir archebu’n uniongyrchol wrth Cymdeithas Waldo trwy gysylltu ag Alun Ifans 01437 532603 alunifans@hotmail.com Dylai’r gyfrol harddu pob bwrdd coffi. Golyga hynny bod y darlithiau ar gael i’w darllen, ac i’w clywed nawr ar y wefan hon.
Trannoeth y Ddarlith, a gynhaliwyd ar gampws Coleg y Brifysgol Aberystwyth, trefnwyd ‘Wac Waldo’ gan Fenter Iaith Sir Benfro o Festri Capel Bethel Mynachlog-ddu draw at Garreg Waldo ac yn ôl. Ar Fedi’r 30 ei hun wedyn sef diwrnod penblwydd Waldo galwodd criw o ddisgyblion Ysgol Caer Elen, Hwlffordd, heibio’r Garreg. Ond prin iddyn nhw weld dim am fod niwl trwchus yn cwato Carn Gyfrwy a Thal Mynydd.
Bu rhaid i ddisgyblion Ysgol Caer Elen ddychwelyd i’r bysiau i gysgodi
Eisoes cafodd cyfieithiad Menna o’r gerdd ‘Preseli’ ei llefaru gan Siôn Jenkins mewn cyngerdd yng Nghapel Pisga, Llandysilio, nos Wener Mai 10. Y noson honno perfformiwyd trefniant cerddorol Eric Jones o’r gerdd ‘Preseli’ am y tro cyntaf gan Gôr Cymysg Crymych. Cymdeithas Waldo oedd wedi comisiynu’r trefniant.
Cymdeithas Waldo yn gwrthwynebu’r datblygiad ym Mreudeth
Mae Cymdeithas Waldo wedi ychwanegu ei lais i’r gwrthwynebiad i leoli dysglau radar enfawr ym Mreudeth ger Tyddewi.
Fel rhan o gytundeb rhyngwladol rhwng Prydain, Awstralia a’r Unol Daleithiau bwriedir lleoli’r hyn a elwir yn ‘Deep-Space Advanced Radar Capability’ (DARC) ar Benrhyn Dewi.
Pwrpas y 27 o ddysglau radar, fydd yn mesur 15 metr o led ac 20 metr o uchder,
fydd canfod lloerennau o eiddo’r ‘gelyn’ yn y gofod a’u dinistrio.
Rhagwelir y gallai hyn arwain at nifer o ganlyniadau peryglus:
• creu tomennu o sbwriel yn hedfan yn rhydd yn y gofod gan gynyddu’r perygl o ddamweiniau.
• peryglu iechyd pobl sy’n byw yn agos at ffynonellau ymbelydredd tebyg i’r gwersyll radar hwn sy’n cynyddu’r risg o ddioddef canser ac afiechydon eraill.
• gan mai un o brif ddibenion y cynllun yw hybu goruchafiaeth milwrol yr Unol Daleithiau yn y gofod, byddai’n sicr o gynyddu’r perygl o ryfela yn y gofod a gwneud y byd yn lle llawer llai diogel hyd yn oed nag yw ar hyn o bryd.
Mae mudiad PARC against DARC eisoes yn arwain y gwrthwynebiad ac yn ceisio perswadio’r awdurdodau i beidio â rhoi caniatâd cynllunio i’r datblygiad.
Penderfyniad cymharol hawdd oedd hi i Gymdeithas Waldo ychwanegu ei lais at y gwrthwynebiad o ystyried daliadau Waldo fel heddychwr a’r hyn a olyga tirwedd y Penrhyn yng nghyd-destun ein nawddsant Dewi.