Cofio Waldo – ‘Creu Cenedl Heddwch’
Fe soniodd Jill Evans am yr Iddewes Nurit Peled-Elhanan a fu’n ceisio addysgu heddwch ymhlith Iddewon a Phalesteiniaid. Roedd yn feirniadol o’r holl werslyfrau oedd yn portreadu eu cymdogion fel Arabiaid ffiaidd yn marchogaeth camelod gan gyflyru disgyblion i’w hystyried fel gelynion.
Doedd yna fyth sôn amdanyn nhw fel meddygon ac athrawon a cherddorion ac yn y blaen. Roedd hyn yn eu paratoi ar gyfer gorfodaeth filwrol a’r rheidrwydd i ladd cymdogion. Bu rhaid iddi ymddeol o’i swydd yn y brifysgol yn Jerusalem.
Cafodd ei merch 13 oed ei lladd gan hunanfomiwr Palesteinaidd. Serch hynny, ni throdd at ddialedd. Yn ôl y darlithydd o’r Rhondda sy’n Is-Gadeirydd CND Cymru fe amlygodd Nurit nodweddion a berthynai i Waldo sef tosturi ac empathi, trugaredd a maddeuant, a pharodrwydd i gerdded yn esgidiau eraill.
Roedd Waldo meddai yn barod i wrando ar bobl yn eu hieithoedd eu hunain am fod gwarchod iaith yn gyfystyr â gwarchod cymdeithas. Pwysleisiodd fod yna wahaniaeth rhwng heddwch negyddol a heddwch cadarnhaol.
Mae’r naill yn ymwneud ag absenoldeb rhyfel tra bod y llall yn ymwneud ag adeiladu cymuned a chymdeithas sy’n byw heb ofn gan barchu pawb a chwennych cydraddoldeb i bawb.
Mae cyflawni hynny meddai uwchlaw gwleidyddiaeth gonfensiynol am ei fod yn golygu cydnabod pawb yn gymdogion nid dim ond pobl drws nesa, yn unol â’r hyn oedd yn ganolog ym meddylfryd Waldo. Gweithio ar gydweithio ac nid gwrthdaro.
Dywedodd mai nod Academi Heddwch Cymru erbyn 2030 yw sicrhau na fydd yna’r un swydd yng Nghymru yn ymwneud â chynhyrchu arfau rhyfel, ac na fydd yr un erw o dir yn nwylo’r Weinyddiaeth Amddiffyn.
Yn hynny o beth rhaid edrych y tu hwnt i anobaith a chynnau cannwyll yn y tywyllwch. Dyna wnaeth gwragedd Cymru gan mlynedd nôl pan luniwyd deiseb heddwch. Ac roedd y 567 o wragedd a fu’n ymprydio dros nos yn ddiweddar yn gweithredu i’r un cyfeiriad.
Cynhaliwyd y Ddarlith Flynyddol yn Aberystwyth, ddydd Gwener, Medi 26ain. Y flwyddyn nesaf fe’i cynhelir ym Mynachlog-ddu, Sir Benfro pan fydd yr arlunydd, Meirion Jones yn traddodi.
Wac Waldo
Ddydd Mawrth, Medi 30ain, sef diwrnod pen-blwydd Waldo, pan fyddai wedi bod yn 121 oed eleni, cynhaliwyd y Wac Waldo flynyddol bellach wedi’i threfnu gan Fenter Iaith Sir Benfro, o Festri Bethel Mynachlog-ddu i Garreg Waldo ac yn ôl. Llefarwyd y gerdd ‘Preseli’ gan Eirian Wyn Lewis wrth y Garreg a darparwyd lluniaeth i bawb nôl yn y Festri.
Dadorchuddio plac yn yr Archifdy
Dadorchuddiwyd plac i gofio am Waldo Williams yn Archifdy Sir Benfro, Hwlffordd ar ddiwrnod ei ben-blwydd, Medi 30. Yn y llun o’r chwith i’r dde: Hefin Wyn, Cymdeithas Waldo; Cyng. Maureen Bowen, Cadeirydd Cyngor Sir Penfro; Dr Simon Hancock MBE, Cadeirydd Cymdeithas Ddinesig Hwlffordd a Teifryn Williams, nai Waldo a ddadorchuddiodd y plac ar ran y teulu. Bu disgyblion Ysgol Caer Elen yn llefaru’r gerdd ‘Cofio’ a’r un modd Hefin a Simon yn llefaru’r gerdd ‘Preseli’ yn Gymraeg a Saesneg. Ar safle’r Archifdy yr oedd Ysgol Prendergast a Thŷ’r Ysgol lle ganwyd Waldo. Ei dad, John Edwal, oedd prifathro’r ysgol. Cyfeiriwyd at achlysur dadorchuddio’r plac gwreiddiol yn 1998 gan James Nicholas pan lefarodd y geiriau anfarwol ‘bydded i’r goleuni tragwyddol ddisgleirio ar enaid Waldo’.
